Пакажыце вялікае значэнне публіцыстыкі ў літаратурным і грамадскім жыцці Беларусі ХІХ ст.

Калі літаратары з расійскай часткі Украіны маглі публікавацца ў Аўстра-Венгрыі (напрыклад, у Львове), куды ў выніку падзелаў Рэчы Паспалітай трапілі заходнеўкраінскія землі і дзе такога жорсткага нацыянальнага ўціску не было (там выходзілі газеты, часопісы, кнігі на ўкраінскай мове), то беларускія пісьменнікі такіх магчымасцей зусім не мелі. У 1863 годзе ў Польшчы ўспыхнула нацыянальна-вызваленчае паўстанне. Яно перакінулася і на беларускія землі. Тут яго ўзначаліў таленавіты публіцыст, прадаўжальнік справы рускіх рэвалюцыйных дэмакратаў, юрыст па адукацыі Кастусь Каліноўскі. Менавіта ён стая ля вытокаў стварэння першай газеты на беларускай мове «Мужыцкая праўда» (зразумела, падпольнай; выйшла ўсяго 7 нумароў), ва ўласнай беларус-камоўнай рэвалюцыйнай публіцыстыцы і паэзіі. Пачатае Кастусём Каліноўскім не прапала дарэмна. Яно адгукнулася ў пашырэнні ў часе паўстання і пасля яго шматлікіх ананімных вершаваных і празаічных гутарак — твораў, якіх у форме непаспешлівага, доказнага дыялогу асвятляліся сацыяль на-палітычныя (зямля і воля, адмена прыгоннага права, характар эксплуатацыі рабочага чалавека) і маральна-этычныя (праўда і крыўда, п’янства, распуста моладзі) праблемы. У канцы ж стагоддзя ідэі Кастуся Каліноўскага падхапілі беларускія народнікі, студэнты пецярбургскіх ВНУ, якія выдавалі на гектографе1 падпольны часопіс «Гоман» (1884). Вялікае пашырэнне ў вусным ужытку атрымалі вершы, байкі, гутаркі, нават цэлыя паэмы, якія дзякуючы вершаванай мове маглі лёгка запамінацца і перадавацца ад аднаго чалавека да другога.